Dutch language

How to pronounce agnus dei in Dutch?

Full Transcript

Het 'Lam Gods' is een werk dat een overweldigende indruk maakt.
Toen ik als kind voor het eerst het 'Lam Gods' te zien kreeg,
was ik echt onder de indruk.
Ik herinner me vooral de vele details,
en met name, als iemand die opgegroeid is in een rozengemeente,
de enorme kleurenpracht van de bloemen
die op het 'Lam Gods' staan afgebeeld.
Wat ik met u vandaag wil doen, is proberen te kijken
hoe het 'Lam Gods' naast al die details en de overweldigende omvang
ook een werk is dat op een enorm gelaagde manier werkt.
Ik ga met u trachten te zien wat er niet op het eerste gezicht te zien is.
Het 'Lam Gods' is ook een werk dat de toeschouwer actief uitnodigt
om te kijken.
Dat gebeurde op het gesloten retabel.
Het eerste wat de toeschouwer zag, waren vier Latijnse verzen
die op de vier buitenkaders geschreven stonden.
Die vier verzen leren ons vier dingen.
Ten eerste dat het werk gestart was door Hubert van Eyck,
van wie wij via andere bronnen weten dat hij gestorven is in 1426.
Ten tweede dat het verdergezet is door zijn broer, Jan van Eyck,
die zichzelf 'secundus', de tweede, of de opvolger in de kunst noemt.
Ten derde dat het besteld en betaald was door Joos of Judocus Vijd.
En ten vierde dat het gepresenteerd is op 6 mei.
Maar bij 6 mei staat er niet van welk jaar.
Er staat bij dat het gepresenteerd is op 6 mei.
Het allerlaatste woord in het Latijn is het woord 'tueri'.
Dat nodigt de toeschouwer uit om aandachtig te kijken naar dit werk.
Als men effectief aandachtig kijkt, ziet men dat in de eerste drie verzen
alle woorden in het zwart geschilderd zijn.
En wanneer men kijkt naar het vierde vers,
dan ziet men dat daar een aantal letters in het rood geschilderd zijn.
Die kunnen ook dienstdoen als Romeinse cijfers.
Iedereen weet dat in Romeinse cijfers de M voor 1000 staat,
de C voor 100, de X voor 10 en zo verder.
Wanneer men die rode cijfers allemaal optelt,
dan komt men aan een jaartal, aan 1432.
Dat laatste vers is een zogenoemd chronogram,
een raadseltje dat het jaartal geeft
aan de kijker die nadenkt over wat hij of zij ziet
en die het dan optelt en komt tot het jaartal 1432.
Dat is wat ik met jullie wil doen:
op zo'n manier kijken naar het 'Lam Gods'
dat we de gelaagdheid,
de verschillende betekenissen van wat er staat,
maar wat men niet op het eerste gezicht ziet,
wel kunnen begrijpen,
als we even verder nadenken over wat we zien.
Als we even verder kijken naar het retabel in de gesloten toestand,
dan zien we op het onderste register Judocus of Joos Vijd,
de man die alles betaald heeft,
die aan de andere zijde geflankeerd wordt door zijn echtgenote.
Het is mijn bedoeling om met jullie een soort genderanalyse te maken
van het 'Lam Gods'.
U zult misschien denken: dat is een volledig anachronistische benadering
voor een schilderij dat in de 15e eeuw gemaakt is.
Maar het is door aandacht te hebben voor de vrouwen en de mannen
die op het retabel afgebeeld staan
dat we zullen inzien dat er eigenlijk iets aan de hand is.
Zoals gezegd: Judocus Vijd wordt geflankeerd door zijn vrouw,
Elisabeth Borluut.
Tussen hen staan de twee Sint-Jans.
Wat nu de Sint-Baafskathedraal is,
heette in de 15e eeuw nog de Sint-Janskerk.
We zien Johannes de Doper aan de ene kant
en Johannes de Evangelist aan de andere kant.
Die twee zijn gekozen vanwege de Sint-Janskerk.
Die twee zijn ook gekozen vanwege hun betekenis in de Bijbel.
Johannes is niet alleen evangelist,
maar ook de auteur van de Openbaring van Johannes,
van de Apocalyps, die zo belangrijk is
voor het beeld van het einde der tijden,
zoals het op het 'Lam Gods' afgebeeld is.
Als we kijken naar het register daarboven,
dan zien we de beroemde annunciatie:
de aankondiging door de aartsengel Gabriël
van de komst van de Messias, van de geboorte van Jezus,
aan de maagd Maria.
Dit tafereel wordt op het hoogste register letterlijk gadegeslagen
door vier figuren.
Twee mannelijke profeten uit het Oude Testament, Zacharias en Micha,
met in hun midden, zeer opvallend, twee heidense profetessen,
zogenoemde sibillen.
Met andere woorden,
het gesloten retabel geeft een bijna perfecte genderbalans weer.
We hebben Judocus Vijd en zijn echtgenote, de twee Sint-Jans,
we hebben een engel, we zullen die niet M of V, maar X noemen,
we hebben de maagd Maria
en daarboven twee mannelijke profeten
en twee vrouwelijke profetessen.
Dus een bijna complete genderbalans.
Wanneer we nu kijken naar het open retabel,
dan zijn we volledig onder de indruk
van die bloemenpracht, die kleurenpracht,
die letterlijk honderden figuren die daar afgebeeld staan.
Maar we gaan proberen om door die details te kijken naar een structuur
en te trachten te begrijpen wat de bedoeling was
van al die verschillende taferelen en al die verschillende figuren.
Opnieuw wordt onze aandacht getrokken naar de genderbalans.
Centraal hebben we de figuur in het rood,
die volgens de christelijke mystiek
zowel God de Vader, Christus als rechter van het laatste oordeel is.
Hij wordt opnieuw geflankeerd, door Maria en Johannes de Doper.
Op hun beurt worden zij geflankeerd
door zingende en musicerende engelen.
Daarnaast hebben we, mooi in symmetrie, Adam en Eva.
Dat bovenste register biedt opnieuw geen probleem.
Het heeft een bijna volledige genderbalans.
Het is pas enigmatisch als we kijken naar het onderste register.
Daar hebben we twee zijpanelen aan de linkerkant
en twee zijpanelen aan de rechterkant.
Het linkerzijpaneel is het meest beroemde of beruchte.
Het is het gestolen paneel van de rechtvaardige rechters.
Onze analyse zal nu zijn:
als we kijken naar die twee linkerpanelen,
dan bestaan die uitsluitend uit mannen.
Als we kijken naar de twee rechterpanelen,
is het meest rechtse alweer exclusief mannelijk.
Dat daarnaast, het paneel van de kluizenaars,
bestaat bijna alleen uit mannen,
maar daar hebben we ook twee vrouwelijke figuren,
namelijk Maria Magdalena en Maria van Egypte.
Het paneel van de rechtvaardige rechters, de naam is beroemd,
maar de naam is ook authentiek.
Dit is ook weer een titel die behoort tot de 15e eeuw.
Op het kader stond alweer in het Latijn 'Iusti iudices',
dus de rechtvaardige rechters.
Het paneel daarnaast heeft als naam gekregen 'Milites Christi',
de soldaten van Christus.
Dat zijn ridders.
Op een van de schilden van die gepantserde ruiters
staat alweer een Latijns woord, met name het woord 'fortis'.
Nu, als een gestudeerd iemand uit de 15e eeuw die twee woorden zag,
'iustus', van iusti iudices, rechtvaardige rechters,
met daarnaast, bij de ridders, 'fortis',
dat zowel sterk, maar ook dapper betekent,
dan werd allicht in de verwerking van dit paneel iets getriggerd,
waardoor ze dachten: rechtvaardigheid en dapperheid,
dat is de helft van een klassieke set van vier deugden.
Die gaan al terug op de antieke filosofie.
Die vindt men al bij Plato, Aristoteles, de stoïcijnen en de Romeinse filosofie.
De hele middeleeuwen lang is dat een set van vier deugden
waarvan men zei:
die vier deugden zijn de spil, het centrum,
van het morele en het goede leven.
Naast de rechtvaardigheid en de dapperheid op het linkerpaneel,
waren er ook nog de matigheid en de wijsheid.
Als we dan kijken naar de panelen op de rechterzijde,
dan zien we enerzijds kluizenaars, heremieten,
die zeer letterlijk een belichaming zijn van de matigheid
op het vlak van voedsel, seksualiteit en zo verder.
Dus zij zijn asceten die zichzelf matigden.
We hebben al gezegd dat daar twee dames staan.
Maar die twee dames zijn Maria Magdalena, de bekeerde prostituee,
en een andere Maria, Maria van Egypte,
die een gelijkaardig verhaal heeft.
Dus hier hebben we een paneel waar specifiek figuren
die te maken hebben
met de lichamelijke, seksuele ascese en matigheid,
afgebeeld staan.
Het rechterpaneel is het meest abstracte.
We hebben het hier over de prudentia in het Latijn.
Prudentia is een samentrekking van 'providentia',
letterlijk vooruitziendheid, voorzichtigheid.
De prudentia werd al door Aristoteles gedefinieerd
als die intellectuele deugd
waarbij men de intelligentie heeft om zich ten eerste een doel te stellen
en ten tweede de verschillende stappen vooruit te kunnen zien
die men moet zetten om dat doel te bereiken.
Nu, een heel abstract idee.
En de van Eycks hebben een heel originele, concrete manier gevonden,
een christelijke manier ook,
om die antieke deugd van de prudentia, de praktische wijsheid,
uit te beelden. Ze hebben er namelijk voor gekozen
om mensen af te beelden die op pelgrimage gaan,
die zich een spiritueel en reëel doel gesteld hebben
om naar Santiago de Compostela of naar Rome op pelgrimstocht te gaan.
We zien hier dan ook de fameuze sint-jakobsschelp afgebeeld
op een van de hoeden van die figuren.
In Gent is er natuurlijk ook een Sint-Jacobskerk.
Dus we hebben in die vier zijpanelen de vier klassieke deugden:
de rechtvaardigheid, de dapperheid, de matigheid en de wijsheid.
Die komen uit de prechristelijke Grieks-Romeinse filosofie,
maar zijn overgenomen door de christelijke deugdenleer,
door christelijke filosofen, al in de late oudheid.
Maar wanneer iemand die enig onderwijs genoten had
die vier herkent op de onderste registers van het 'Lam Gods',
zal die gedacht hebben:
in de christelijke deugdenleer zijn er niet alleen de vier antieke deugden,
er zijn ook drie christelijke deugden aan toegevoegd
in de beroemde brief aan de Korintiërs van de apostel Paulus
in het Nieuwe Testament.
Dan worden ook geloof, hoop en liefde
als drie typisch christelijke deugden eraan toegevoegd.
In het beroemde loflied op de liefde, waarin Paulus zegt:
Als ik de liefde niet heb, dan ben ik niets.
Hij zegt daar ook zeer specifiek
dat de liefde, de caritas, de agape in het Grieks,
de hoogste is van alle zeven deugden die men kan erkennen.
En dus vraagt men zich af:
zal de toeschouwer van het 'Lam Gods' uitgenodigd worden
om te 'tueri', om verder te kijken en te denken:
zitten die drie christelijke deugden in het centrale paneel?
Dat lijkt op het eerste gezicht een probleem,
want we hebben vier groepen die zich rond het centrale lam scharen.
Dat lam is natuurlijk de symbolische uitbeelding van Christus
die zich uit liefde voor de mensheid opgeofferd heeft.
Dat is het paaslam, het lam van de kruisiging,
maar natuurlijk ook het lam van het hemelse Jeruzalem,
van het laatste oordeel.
Als we naar die vier groepen kijken,
dan we links onderaan allemaal mannen,
rechts onderaan allemaal mannen en links bovenaan allemaal mannen.
Slechts één groep, namelijk de groep rechts bovenaan,
bestaat volledig uit vrouwen.
De vraag is: kunnen we uit die vier groepen,
waar een duidelijke genderonbalans heerst...
We hebben de groep links onderaan
waar we een aantal figuren kunnen herkennen
die enerzijds profeten zijn uit het Oude Testament
en anderzijds ook figuren zijn uit de heidense oudheid.
Men denkt daar Vergilius,
de klassieke, prechristelijke dichter te herkennen.
Die groepen, die geleefd hebben
oudtestamentisch en prechristelijk heidens,
voor de komst van de Messias,
kan men interpreteren als de deugd van de hoop, van de 'spes',
die vooruitkijkt naar de komst van de Messias.
De rechtergroep heeft de apostelen
en allerlei vertegenwoordigers van de kerkhiërarchie:
pausen, abten, bisschoppen...
Zij vertegenwoordigen het geloof.
Dan is het interessant om zich af te vragen bij die twee bovenste groepen:
waarom staan daar twee groepen, mannelijk en vrouwelijk in dit geval,
eigenlijk op gelijke hoogte?
Wanneer men dan specifiek gaat kijken naar de groep van de vrouwen,
dan kan men die vrouwen ook effectief individueel identificeren.
De meest linkse dame draagt een lammetje.
Dat is niet zomaar een verwijzing naar het Lam Gods.
Dat laat ook toe in de middeleeuwen
om die dame te identificeren als Agnes.
Men vond het ook een interessante woordspeling.
Agnus Dei, het Lam Gods, en Agnes, de zuivere martelares.
Want de legende rond de heilige Agnes
is dat zij weigerde in een wereldlijk huwelijk te treden
omdat ze zichzelf beschouwde als de bruid van Christus.
Hetzelfde geldt voor de vrouw met de toren naast haar.
Dat is de heilige Barbara, identificeerbaar aan die toren.
Ook zij weigerde een wereldlijk en aards huwelijk
omdat ze zichzelf beschouwde als verloofd met Christus.
Ook die andere twee figuren kan men op diezelfde manier identificeren.
Die vier vrouwelijke heiligen zijn vier maagden
die het wereldlijke huwelijk geweigerd hebben
en die in een spirituele liefde stonden tot Christus.
Op die manier kan men die vrouwen,
die op dezelfde hoogte staan als de mannelijke martelaren links,
interpreteren als de christelijke liefde,
als de zelfopofferende liefde, als de caritas.
Dus hebben we, door te kijken naar de details,
door te kijken naar de vele teksten die staan op het 'Lam Gods',
eigenlijk een interpretatie gevonden
die verder gaat dan alle bloemen- en kleurenpracht
en honderden figuurtjes die heel gedetailleerd geschilderd zijn.
Het zijn zeer realistische figuren,
maar het zijn realistische figuren die vertegenwoordigers zijn
van bepaalde morele deugden.
De traditionele interpretatie is
dat het centrale lam in het hemelse Jeruzalem staat,
dat dit een afbeelding is van de Openbaring van Johannes,
van het einde der tijden.
Maar als men die genderinsteek gebruikt,
dan beseft men dat het einde der tijden normalerwijze
ongeveer fiftyfifty mannen en vrouwen zou moeten weergeven,
terwijl we hier een genderonbalans hebben van 1 versus 8.
Nu, wat veel mensen niet weten,
is dat er eigenlijk een stuk van het 'Lam Gods' ontbreekt.
Onder wat wij nu nog hebben,
was er ook nog een voetstuk, een zogenoemde predella, aan het altaar
in de Sint-Janskerk.
En wij weten uit 16e-eeuwse bronnen
dat op dat voetstuk een hel afgebeeld was.
Dus de hypothese is trouwens dat waar op het middelste register,
wat we nu het onderste register noemen, maar het was het middelste,
de zeven deugden afgebeeld waren, met symbolische groepen,
er in die hel de zeven ondeugden, de zeven hoofdzonden,
de wellust en zo verder, afgebeeld stonden
en dat daar getoond werd wie gestraft werd voor welke zonde.
Dus dit is geen afbeelding van wat er zal gebeuren op het einde der tijden.
Het 'Lam Gods' is eigenlijk een gecodeerde, een gelaagde boodschap
die je toont welke deugden je moet vertegenwoordigen.
Deugden uit de antieke oudheid, deugden uit de christelijke Bijbel.
Welke levenswandel je moet hebben om uiteindelijk uitverkoren te worden
om het centrale lam te mogen aanschouwen.

Het 'Lam Gods' is een werk dat een overweldigende indruk maakt.

Toggle Transcript

agnus dei::noun | Spocien Dictionary

agnus dei

noun

figure of a lamb; emblematic of Christ

Type	Words
Synonyms	paschal lamb
Type of	allegory, emblem

agnus dei::noun | Spocien Dictionary

agnus dei

noun

a liturgical prayer beginning with these Latin words

Type	Words
Type of	prayer

How to pronounce agnus dei in Dutch?

agnus dei::noun | Spocien Dictionary

abandonment

Related words

agnus dei::noun | Spocien Dictionary

abandonment

Related words

Related

Subscribe to our Newslatter